Các nước Đông Á bước vào thế kỷ XX với những gam màu sáng và tối. Nhật Bản nhanh chóng hội nhập với văn minh phương Tây, tiến hành công cuộc Duy tân từ nửa sau thế kỷ XIX đã vươn lên hàng ngũ các nước tư bản chủ nghĩa. Vương quốc Xiêm tiến hành cải cách, trong chừng mực nhất định đã thoát khỏi tình cảnh nô dịch ngoại bang, không bị biến thành thuộc địa như các nước láng giếng. Cũng năm 1868 trên bầu trời Đông Á đã xuất hiện hai ngôi sao duy tân - Minh Trị ở Đông Bắc, Chulalongkorn ở Đông Nam. Trong khi đó, nước Trung Hoa rộng lớn, sau Chiến tranh Thuốc phiện đã trượt dài trên con đường lệ thuộc tư bản phương Tây. Và ở Việt Nam, những cuộc khởi nghĩa chống ngoại xâm đều bị dập tắt, đất nước cũng không thoát khỏi ách thống trị của thực dân Pháp. Nhiều cố gắng tìm kiếm con đường cái cách như Vận động Mậu Tuất 1898 ở Trung Quốc, những ý tưởng canh tân ở Việt Nam từ Nguyễn Lộ Trạch, Phạm Phú Thứ, Nguyễn Trường Tộ, Bùi Viện... cuối thế kỷ XIX đến phong trào Đông Du, Đông Kinh nghĩa thục của Phan Bội Châu, Lương Văn Can... và xu hướng dân chủ, dân quyền của Phan Châu Trinh đầu thế kỷ XX ở Việt Nam đều không trở thành hiện thực.
Đã có không ít cuốn sách, bài báo để cập đến những vấn đề trên với nhiều quan điêm khác nhau, nhiều cách đánh giá khác nhau. Trước yêu cầu nghiên cứu những kinh nghiệm lịch sử phục vụ công cuộc Đổi mới của nước nhà, Đại học Quốc gia Hà Nội đã để xuất một để tài khoa học đặc biệt mang tên Phong trào cải cách ở một số nước Đông Á giữa thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX mã số QG 04.17. Chủ đích của công trình nghiên cứu nhằm xem xét vấn đề từ bối cảnh chung của thế giới và khu vực, xu thế phát triển và những khả năng vận động trong thời đại mà chủ nghĩa tư bản đang mở rộng phạm vi kiểm tỏa trên quy mô thế giới, cách ứng xử của các chính quyền quốc gia phương Đông và những hệ quả của nó. Từ góc độ tiếp cận như vậy mới có thể tìm lời giải đáp trong phương sách khác nhau và kết quả thành bại của những phong trào cái cách đã từng diễn ra ở Đông Á như Nhật Bản, Thái Lan, Trung Hoa và Việt Nam. Các chương viết về tình hình chung và đi sâu vào từng quốc gia được chọn lựa đều nhằm mục tiêu chung đó.
Lịch sử đã qua đi song những kinh nghiệm người xưa để lại với sự hưng thịnh và suy vong của các vương triều mãi mãi là những bài học bổ ích và có ý nghĩa thiết thực. Từ phong trào cái cách ở Đông Á cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX có thể thấy nổi lên những kinh nghiệm về sự lựa chọn mô hình và chiến lược cái cách, về sự phát huy yếu tố nội lực kết hợp với việc tiếp thu yếu tố bên ngoài, về những bước đi tạo nên nhịp điệu hợp lý cho tiến trình cải cách và phát triển, về sự đào tạo và trọng dụng nhân tài - lực lượng có tầm quan trọng đặc biệt đồi với kết quả của đường lôi, chủ trương, cuối cùng là bài học vẽ sự giải quyết thỏa đáng mối quan hệ giữa hội nhập quốc tế và giữ vững chủ quyền quốc gia, bản sắc dân tộc. Trên bình diện chung đó, những kết quả về quá trình cải cách giáo dục ở Nhật Bản - từ ý tưởng đến chủ trương, chính sách và các biện pháp - để lại nhiều kinh nghiệm có ý nghĩa thiết thực đồi với tiến trình đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo rất đáng quan tâm.
Vào những thập niên cuối của thế kỷ XX, lịch sử loài người lại chúng kiến một tiến trình cải cách trong một số quốc gia với những kết quả thành công và thất bại ở mỗi nước. Việt Nam sau tiến trình 20 năm Đổi mới đã thu lượm được nhiều thành tựu lớn lao, đưa đất nước ra khỏi tình trạng khủng hoảng, bước vào thời kỳ hội nhập và phát triển. Những kinh nghiệm lịch sử đầu thế kỷ trước đương nhiên có ý nghĩa thiết thực đối với công cuộc dựng xây đất nước theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ngày nay. Do vậy, các tác giả của công trình, qua việc nghiên cứu những điển hình trong lịch sử phong trào cải cách cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX muôn góp phấn nhỏ bé của mình vào công cuộc Đổi mới với niềm tin tưởng vững chắc về thành công của sự nghiệp này.
Hy vọng cuốn sách Phong trào cái cách ở một số nước Đông Á giữa thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX sẽ đem đến cho bạn đọc đôi điều bổ ích, các tác giả luôn hoan nghênh ý kiến trao đổi và bàn luận.
Thay mặt các tác giả
GS.NGND. VŨ DƯƠNG NINH
Đã có không ít cuốn sách, bài báo để cập đến những vấn đề trên với nhiều quan điêm khác nhau, nhiều cách đánh giá khác nhau. Trước yêu cầu nghiên cứu những kinh nghiệm lịch sử phục vụ công cuộc Đổi mới của nước nhà, Đại học Quốc gia Hà Nội đã để xuất một để tài khoa học đặc biệt mang tên Phong trào cải cách ở một số nước Đông Á giữa thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX mã số QG 04.17. Chủ đích của công trình nghiên cứu nhằm xem xét vấn đề từ bối cảnh chung của thế giới và khu vực, xu thế phát triển và những khả năng vận động trong thời đại mà chủ nghĩa tư bản đang mở rộng phạm vi kiểm tỏa trên quy mô thế giới, cách ứng xử của các chính quyền quốc gia phương Đông và những hệ quả của nó. Từ góc độ tiếp cận như vậy mới có thể tìm lời giải đáp trong phương sách khác nhau và kết quả thành bại của những phong trào cái cách đã từng diễn ra ở Đông Á như Nhật Bản, Thái Lan, Trung Hoa và Việt Nam. Các chương viết về tình hình chung và đi sâu vào từng quốc gia được chọn lựa đều nhằm mục tiêu chung đó.
Lịch sử đã qua đi song những kinh nghiệm người xưa để lại với sự hưng thịnh và suy vong của các vương triều mãi mãi là những bài học bổ ích và có ý nghĩa thiết thực. Từ phong trào cái cách ở Đông Á cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX có thể thấy nổi lên những kinh nghiệm về sự lựa chọn mô hình và chiến lược cái cách, về sự phát huy yếu tố nội lực kết hợp với việc tiếp thu yếu tố bên ngoài, về những bước đi tạo nên nhịp điệu hợp lý cho tiến trình cải cách và phát triển, về sự đào tạo và trọng dụng nhân tài - lực lượng có tầm quan trọng đặc biệt đồi với kết quả của đường lôi, chủ trương, cuối cùng là bài học vẽ sự giải quyết thỏa đáng mối quan hệ giữa hội nhập quốc tế và giữ vững chủ quyền quốc gia, bản sắc dân tộc. Trên bình diện chung đó, những kết quả về quá trình cải cách giáo dục ở Nhật Bản - từ ý tưởng đến chủ trương, chính sách và các biện pháp - để lại nhiều kinh nghiệm có ý nghĩa thiết thực đồi với tiến trình đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo rất đáng quan tâm.
Vào những thập niên cuối của thế kỷ XX, lịch sử loài người lại chúng kiến một tiến trình cải cách trong một số quốc gia với những kết quả thành công và thất bại ở mỗi nước. Việt Nam sau tiến trình 20 năm Đổi mới đã thu lượm được nhiều thành tựu lớn lao, đưa đất nước ra khỏi tình trạng khủng hoảng, bước vào thời kỳ hội nhập và phát triển. Những kinh nghiệm lịch sử đầu thế kỷ trước đương nhiên có ý nghĩa thiết thực đối với công cuộc dựng xây đất nước theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ngày nay. Do vậy, các tác giả của công trình, qua việc nghiên cứu những điển hình trong lịch sử phong trào cải cách cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX muôn góp phấn nhỏ bé của mình vào công cuộc Đổi mới với niềm tin tưởng vững chắc về thành công của sự nghiệp này.
Hy vọng cuốn sách Phong trào cái cách ở một số nước Đông Á giữa thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX sẽ đem đến cho bạn đọc đôi điều bổ ích, các tác giả luôn hoan nghênh ý kiến trao đổi và bàn luận.
Thay mặt các tác giả
GS.NGND. VŨ DƯƠNG NINH
