Trong cuốn Ngẫu nhiên và tất yếu (Le Hasard et la Nécessité, 1970), từ những khám phá mới nhất về sinh vật học phân tử, Jacques Monod đề xuất một cách nhìn triết học mới về sự tiến hoá. Khác với các học thuyết được coi là “hữu linh”, tức là dựa trên giả thuyết cho rằng tự nhiên có “ý chí” hay “dự định” (như của Hegel, Marx, Engels, Bergson, Teilhard de Chardin, v.v.), Monod quan niệm rằng sự sống cũng như con người xuất hiện là do ngẫu nhiên. Tác giả cũng từ đó rút ra những kết luận chung về thái độ khách quan cần thiết trong khoa học và hiểu biết văn hoá hiện đại.

Cuốn sách gồm một số nội dung chính như sau:

Lời nói đầu

Chương 1. Những vật thể kì lạ

Chương 2. Các thuyết sinh khí và các thuyết hữu linh

Chương 3. Những con quỷ của Maxwell

Chương 4. Điều khiển học vi mô

Chương 5. Sự phát sinh cá thể của phân tử

Chương 6. Luật bất biến và các nhiễu loạn

Chương 7. Sự tiến hóa

Chương 8. Những ranh giới

Chương 9. Thiên đường và địa ngục

Phụ lục