Ngay từ đầu thế kỷ XX này, nền văn học Urugoay đã có vinh dự lớn: cống hiến cho nhân loại Mỹ Latinh một nhà văn hiện đại có tầm vóc thế giới. Đó là nhà văn Ôraxiô Kirôga (Horacio Quyroga, 1878-1937). Sáng tác của ông rất đa dạng: thơ có, kịch bản văn học có, truyện có, với một nội dung phong phú nói về cuộc sống của nhân dân lao động ở vùng Mixiông, đặc biệt là người Anh-điêng, nói về đời sống con vật và cây cối. Trong sáng tác của ông con người và thiên nhiên hòa quyện với nhau. Đó chính là nội dung nhân văn ánh lên trong sáng tác của Kirôga. Ngày nay, sau hàng nửa thế kỷ, người ta vẫn đọc ông, nhớ tới ông và coi ông là một nhà văn viết truyện bậc thầy.
Những con thú đồng mưu là một tập truyện chúng tôi rút từ các truyện đã được viết từ 1908 đến 1913 dưới bút danh S. Phragôxô Lina đăng trên các tạp chí Caras y Caretas (Mặt thật và mặt nạ) và Phray Môchô (Thày dòng Môchô). Đây là những chuyện xoay quanh cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác được thể hiện ở sự báo thù.
Truyện vừa Những con thú đồng mưu là câu chuyện báo thù của Lôngghi đối với Anvết. Lôngghi là một người nghiệm thu gỗ có lương tri, lúc nào cũng chỉ mong muốn được sống yên ổn để làm việc. Khác với những nhân viên nghiệm thu gỗ khác, anh đo gỗ mà không hề ăn gian gỗ của phu, và khi cần anh chân thành giúp đỡ họ. Qua quá trình làm việc, anh được phu đốn gỗ yêu quý. Chính sự kiện này không làm đẹp lòng Anvết, chủ lâm trường người Braxin, là kẻ hay đố kỵ và tham lam, độc ác. Y trừng phạt anh bằng cách nổ mìn làm người anh bay lên không trung như chính Anvết nói là để dạy anh bay. Cũng may anh không chết trong vụ trừng phạt ấy. Sau khi bình phục, nhờ già Hoan, một phu đốn gỗ già, nuôi và chăm sóc, anh đã báo thù Anvết bằng cách cho sư tử giết y, nghĩa là bắt y phải sống một phút tất cả những đau khổ nhục nhã về tinh thần và thể xác mà y đã bắt những phu đốn gỗ phải chịu đựng liên tục trong hai mươi năm.
Con khỉ sát nhân là câu chuyện con khỉ trả thù Ghidecmô Boóc cho một vụ giết người cách đây ba ngàn năm. Thời ấy, ở Ấn Độ xẩy ra nạn lụt to và con khỉ lúc ấy là một thày bà-la-môn bị ông tổ của Ghidecmô Boóc, lúc ấy là một môn đệ, dìm chết đuối. Vì thày Bà-la-môn căm thù và muốn báo thù kẻ giết mình nhưng Ngọc hoàng thượng đế không cho phép và bắt ngài phải đầu thai kiếp khỉ. Suốt ba ngàn năm nay con khỉ đen ấy tìm cách trả thù kẻ giết người kia. Rồi ở một vườn thú thuộc Thủ đô Buênos Airốt, con khỉ ấy nhận ra người cháu của kẻ giết mình và nó nói những lời bí hiểm đủ sức gây ấn tượng mạnh trong tâm trạng anh và đẩy anh đến hành động đánh cắp con khỉ ấy mang về nhà. Lúc này Ghidecmô Boóc hiểu được giữa mình và con khỉ có mối hận thù ba ngàn năm. Nó lên cơn sốt rồi anh lên cơn sốt vì cảm lạnh và trong quá trình ấy, con khỉ lấy lại hình hài người của Boóc và biến Boóc thành con khỉ, nghĩa là một cuộc hóa thân.
Theo Nôê Hitrich, nhà văn Achentina hiện đại, truyện Con khỉ sát nhân là một truyện ma quái (Cuentes fantastico) được tác giả viết vào lúc loại truyện này đang thịnh thời ở châu Mỹ dưới ảnh hưởng của nhà văn Êtga Alan Pô, người Mỹ.
Một cuộc săn thú bằng mồi người là câu chuyện đấu tranh sống mái giữa cái thiện và cái ác. Cái thiện ở đây được biểu hiện ở lòng cứu nhân độ thế của nhà khoa học nghiên cứu nọc độc của ruồi xêxê; Ruy Điát. Bản thân cuộc đời nghiên cứu khoa học của anh đã là một chứng tích hùng hồn cho tinh thần vì người, cứu người của anh. Tinh thần ấy được biểu hiện ở việc anh gánh chịu mọi hậu quả tai hại (phòng thí nghiệm và kết quả lao động trí óc của anh bị phá hủy gần như hoàn toàn và chính anh xuýt nữa cũng mất mạng vì đạn của mấy tên sỹ quan thực dân Bồ Đào Nha) để bảo vệ và cứu thoát tính mạng cho Tukê, một em bé da đen. Cái ác ở đây là hành động mất hết tính người của hai tên sỹ quan thực dân Bồ Đào Nha: bắt Tukê làm mồi để săn con sư tử già đã thành tinh. Kết quả Ruy Điát đã thắng, Tukê được cứu mạng và hai tên sỹ quan gian ác, một đứa chết và một đứa phải ra tòa nhận tội.
Những truyện vừa này xét về nội dung đủ làm say lòng người đọc. Càng say lòng người đọc hơn nữa khi chúng được tác giả trình bày dưới dạng truyện trinh thám. Ngay từ những dòng mở đầu tác giả đã sử dụng những tình tiết ly kỳ đủ sức đánh thức trí tò mò của người đọc. Khi câu chuyện tiến triển gần một mức độ nhất định, tác giả liền đứng ra giải thích bằng những lời súc tích, mạch lạc để độc giả hiểu tình tiết ly kỳ đó. Việc kết hợp tình tiết ly kỳ với lời giải thích của người dẫn chuyện vừa đủ khéo, đó là tài viết truyện của Ôxaxiô Kirôga. Mặt khác những truyện này hấp dẫn và lôi cuốn bạn đọc còn nhờ ở ngôn ngữ kể chuyện vừa mộc mạc, trong sáng vừa giàu hình ảnh. Trong văn của Ôraxiô Kirôga có họa.
Chúng tôi giới thiệu với bạn đọc tập truyện Những con thú đồng mưu của một bậc thầy viết truyện Mỹ Latinh ở đầu thế kỷ này không chỉ với mục đích cung cấp cho đông đảo bạn đọc một món ăn tinh thần bổ ích sau những giờ làm việc, học tập căng thẳng mà còn với mục đích đưa ra một văn bản đối chứng tiêu biểu cho truyện Mỹ Latinh trước chiến tranh thế giới thứ hai để những ai muốn hiểu sâu và chính xác những thành tựu mới của thể truyện Mỹ Latinh sau thế chiến hai có điều kiện đối chiếu, so sánh và rút ra những kết luận cần thiết.
Những con thú đồng mưu là một tập truyện chúng tôi rút từ các truyện đã được viết từ 1908 đến 1913 dưới bút danh S. Phragôxô Lina đăng trên các tạp chí Caras y Caretas (Mặt thật và mặt nạ) và Phray Môchô (Thày dòng Môchô). Đây là những chuyện xoay quanh cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác được thể hiện ở sự báo thù.
Truyện vừa Những con thú đồng mưu là câu chuyện báo thù của Lôngghi đối với Anvết. Lôngghi là một người nghiệm thu gỗ có lương tri, lúc nào cũng chỉ mong muốn được sống yên ổn để làm việc. Khác với những nhân viên nghiệm thu gỗ khác, anh đo gỗ mà không hề ăn gian gỗ của phu, và khi cần anh chân thành giúp đỡ họ. Qua quá trình làm việc, anh được phu đốn gỗ yêu quý. Chính sự kiện này không làm đẹp lòng Anvết, chủ lâm trường người Braxin, là kẻ hay đố kỵ và tham lam, độc ác. Y trừng phạt anh bằng cách nổ mìn làm người anh bay lên không trung như chính Anvết nói là để dạy anh bay. Cũng may anh không chết trong vụ trừng phạt ấy. Sau khi bình phục, nhờ già Hoan, một phu đốn gỗ già, nuôi và chăm sóc, anh đã báo thù Anvết bằng cách cho sư tử giết y, nghĩa là bắt y phải sống một phút tất cả những đau khổ nhục nhã về tinh thần và thể xác mà y đã bắt những phu đốn gỗ phải chịu đựng liên tục trong hai mươi năm.
Con khỉ sát nhân là câu chuyện con khỉ trả thù Ghidecmô Boóc cho một vụ giết người cách đây ba ngàn năm. Thời ấy, ở Ấn Độ xẩy ra nạn lụt to và con khỉ lúc ấy là một thày bà-la-môn bị ông tổ của Ghidecmô Boóc, lúc ấy là một môn đệ, dìm chết đuối. Vì thày Bà-la-môn căm thù và muốn báo thù kẻ giết mình nhưng Ngọc hoàng thượng đế không cho phép và bắt ngài phải đầu thai kiếp khỉ. Suốt ba ngàn năm nay con khỉ đen ấy tìm cách trả thù kẻ giết người kia. Rồi ở một vườn thú thuộc Thủ đô Buênos Airốt, con khỉ ấy nhận ra người cháu của kẻ giết mình và nó nói những lời bí hiểm đủ sức gây ấn tượng mạnh trong tâm trạng anh và đẩy anh đến hành động đánh cắp con khỉ ấy mang về nhà. Lúc này Ghidecmô Boóc hiểu được giữa mình và con khỉ có mối hận thù ba ngàn năm. Nó lên cơn sốt rồi anh lên cơn sốt vì cảm lạnh và trong quá trình ấy, con khỉ lấy lại hình hài người của Boóc và biến Boóc thành con khỉ, nghĩa là một cuộc hóa thân.
Theo Nôê Hitrich, nhà văn Achentina hiện đại, truyện Con khỉ sát nhân là một truyện ma quái (Cuentes fantastico) được tác giả viết vào lúc loại truyện này đang thịnh thời ở châu Mỹ dưới ảnh hưởng của nhà văn Êtga Alan Pô, người Mỹ.
Một cuộc săn thú bằng mồi người là câu chuyện đấu tranh sống mái giữa cái thiện và cái ác. Cái thiện ở đây được biểu hiện ở lòng cứu nhân độ thế của nhà khoa học nghiên cứu nọc độc của ruồi xêxê; Ruy Điát. Bản thân cuộc đời nghiên cứu khoa học của anh đã là một chứng tích hùng hồn cho tinh thần vì người, cứu người của anh. Tinh thần ấy được biểu hiện ở việc anh gánh chịu mọi hậu quả tai hại (phòng thí nghiệm và kết quả lao động trí óc của anh bị phá hủy gần như hoàn toàn và chính anh xuýt nữa cũng mất mạng vì đạn của mấy tên sỹ quan thực dân Bồ Đào Nha) để bảo vệ và cứu thoát tính mạng cho Tukê, một em bé da đen. Cái ác ở đây là hành động mất hết tính người của hai tên sỹ quan thực dân Bồ Đào Nha: bắt Tukê làm mồi để săn con sư tử già đã thành tinh. Kết quả Ruy Điát đã thắng, Tukê được cứu mạng và hai tên sỹ quan gian ác, một đứa chết và một đứa phải ra tòa nhận tội.
Những truyện vừa này xét về nội dung đủ làm say lòng người đọc. Càng say lòng người đọc hơn nữa khi chúng được tác giả trình bày dưới dạng truyện trinh thám. Ngay từ những dòng mở đầu tác giả đã sử dụng những tình tiết ly kỳ đủ sức đánh thức trí tò mò của người đọc. Khi câu chuyện tiến triển gần một mức độ nhất định, tác giả liền đứng ra giải thích bằng những lời súc tích, mạch lạc để độc giả hiểu tình tiết ly kỳ đó. Việc kết hợp tình tiết ly kỳ với lời giải thích của người dẫn chuyện vừa đủ khéo, đó là tài viết truyện của Ôxaxiô Kirôga. Mặt khác những truyện này hấp dẫn và lôi cuốn bạn đọc còn nhờ ở ngôn ngữ kể chuyện vừa mộc mạc, trong sáng vừa giàu hình ảnh. Trong văn của Ôraxiô Kirôga có họa.
Chúng tôi giới thiệu với bạn đọc tập truyện Những con thú đồng mưu của một bậc thầy viết truyện Mỹ Latinh ở đầu thế kỷ này không chỉ với mục đích cung cấp cho đông đảo bạn đọc một món ăn tinh thần bổ ích sau những giờ làm việc, học tập căng thẳng mà còn với mục đích đưa ra một văn bản đối chứng tiêu biểu cho truyện Mỹ Latinh trước chiến tranh thế giới thứ hai để những ai muốn hiểu sâu và chính xác những thành tựu mới của thể truyện Mỹ Latinh sau thế chiến hai có điều kiện đối chiếu, so sánh và rút ra những kết luận cần thiết.
