Trong thể biến cố lịch sử, rồi lịch sử chứng minh kỷ XX, phát kiến của nhà văn vẫn rằng nhà văn đã có cái nhìn đúng; đó là một hiện tượng chưa có ai để tâm tìm lời giải thích. “Tâm trạng hoang mang” vào những năm 1920 đã được Baudelaira diễn tả từ thế kỷ XIX; hai mươi năm trước khi Gide nổi danh, ông đã có linh cảm về việc đặt lại vấn đề luân lý xã hội; từ năm 1927, Bernanos và Mauriac đã làm tái hiện vấn đề “ một nền Thiên chúa giáo đặt nền tảng trên đời sống tinh thần và quan niệm bi thảm; Malraux đã báo trước thời kỳ nội chiến mượn chiêu bài ý tưởng hệ và tìm cảm hứng trong sự tôn thờ hành động; Kafka đã báo trước ý thức về nỗi cô đơn và khắc khoải siêu hình; Pirandello đã đề cập đến sự tan rã những mặt tốt đẹp trong các mối quan hệ gia đình, xã hội, luân lý và tôn giáo, ông đã cố gắng phân tích để tìm hiểu sự tan rã ấy. Trong thảm cảnh lịch sử, linh cảm của nhà văn xưa này vẫn đi trước lịch sử. Những ai đã sống trong cảnh trốn tránh của người “bị lùng bắt” hẳn nhận thấy rằng cảnh đời ấy đã được Graham Greene mô tả từ lâu. Ngày nay, tuy có người cho là văn chương không có ích lợi nhiều trong nền học vấn, nhưng văn chương vẫn là một thứ “phong vũ biểu” đáng tin cậy để hiểu hiện tại và dự tính tương lai. Văn. chương có cái may mắn ấy vì nhà văn “cảm” thấy trước những bão tố lịch sử, “cảm” thấy trước lòng người sẽ nhân hậu hay vô đạo...