Đại sư Hám Sơn, danh Đức Thanh, hiệu Trừng Ấn. là một trong bốn vị thánh tăng có công phục hưng và phát triển Phật giáo trong triều đại nhà Minh (Ba vị kia là thiền sư Đạt Quán, Đại sư Liên Trì, và Đại sư Ngẫu Ích). Cuộc đời hành đạo đầy gian khổ của các ngài trong hoàn cảnh lúc đó đã hé mở cho chúng ta thấy được phần nào về tình trạng Trung Hoa thời nhà Minh cũng như hoàn cảnh suy đồi của Phật giáo ngay lúc đó. Phần lớn các nhà viết sử đã ca ngợi triều Minh như một triều đại của Phật giáo vì Minh Thái Tổ xuất thân là một chú tiểu ở chùa Viên Giác, sau khi lên ngôi đã cho xây cất, trùng tu hàng trăm cảnh chùa, đào tạo hàng vạn tăng sĩ. Tuy nhiên, chúng ta cần đặt câu hỏi Phật giáo có hưng thịnh vì có nhiều chùa hay có đông chư tăng hay không? Người Phật tử không thể xét theo số lượng chùa chiền hay tăng ni mà kết luận như các nhà sử học được.
Nếu xem xét kỹ người ta sẽ thấy Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương đã đưa Phật giáo lên địa vị quan trọng để duy trì và củng cố địa vị của mình trong hoàn cảnh lúc đầu mà thôi. Ông gia nhập Minh giáo để chống lại triều đình nhưng khi không tranh giành được ngôi thủ lãnh Minh giáo với Trần Hữu Lượng, ông đã kêu gọi hợp tác của quần chúng Phật giáo để chống lại phe nhóm Minh giáo của Trần Hữu Lượng. Nhờ thế ông dẹp tan nhóm này và trở nên lãnh tụ phong trào khởi nghĩa, sau đó ông lật đổ nhà Nguyên và sáng lập nên triều Minh.
Mặc dù nhà vua nhờ Phật giáo mà dựng nghiệp nhưng ông cũng sớm rõ tiềm lực hùng hậu của Phật giáo, nên chỉ vài năm sau ông chia rẽ Phật giáo ra nhiều tông phái riêng biệt và chỉ trọng đãi các vị tăng chuyên cúng tế, cầu nguyện theo các hình thức mê tín dị đoan của Đạo giáo mà thôi. Tuy vua cho xây cất nhiều chùa chiền nhưng lại biến nơi này thành những trung tam giáo dục và đào tạo các học giả quan lại cho triều đình. Xét như thế Phật giáo chẳng thể hưng thịnh như các nhà viết sử đã kết luận, trái lại dưới triều Minh, Phật giáo đã dần dần suy thoái thành một thứ tôn giáo đầy những mê tín đối với các tăng sĩ bại hoại không giữ giới luật, chẳng hiểu ý nghĩa xuất gia mà chỉ lo “hành nghề tăng sĩ”. Sử liệu ghi nhận trong những năm đầu nhà Minh mỗi năm có hàng chục vạn người được cấp phép hành nghề tăng sĩ nhưng trong cuốn “Hám Sơn Lão Nhân Tự Sự Niên Phổ” Đại sư Hám Sơn đã nhận xét: “Đa số tăng sĩ đều ăn mặc lòe loẹt, để tóc dài, ăn thịt, uống rượu, chẳng biết giới luật, chẳng hề tụng kinh hay tham thiền mà chỉ lo quyên tiền cúng dường và làm lễ nghi cầu đảo như các đạo sĩ”. Hiển nhiên, nếu không có sự hoằng pháp và chấn hưng Phật giáo của Đại sư Hám Sơn, Thiền sư Đạt Quán, Đại sư Liên Trì và Đai sư Ngẫu Ích thì không biết tình hình Phật giáo Trung Hoa sẽ suy đồi đến đâu?
Cuộc đời hoằng pháp của Đại sư Hám Sơn gắn liền với những biến cố chính trị cuối đời nhà Minh. Nó không chỉ đưa ra những chi tiết độc đáo về mặt sử liệu, mà còn nói rõ về thực trạng của Phật giáo lúc đó nữa. Công phu tu hành và hoằng pháp của Đại sư Hám Sơn đã được thị giả hầu cận ngài trong suốt ba mươi năm, là Pháp sư Phước Thiện, ghi lại thành cuốn Hám Sơn Lão nhân Tự sự Niên phổ vào năm 1662, khoảng một năm trước khi ngài nhập tịch. Tuy nhiên, quyển này vắn tắt, không đầy đủ chi tiết nên sau đó ít lâu, hai vị thị giả khác là thầy Phước Chân và thầy Thông Quýnh đã bổ túc thêm, rồi trao cho Lưu Khởi Tướng duyệt lại lời văn thành cuốn Hám Sơn Đại sư Mộng du tập. Theo lời thị giả Phước Chân, danh từ "mộng du" được sử dụng vì Đại sư Hám Sơn thường ví cuộc đời này như là "cõi mộng" mà trong đó chúng sinh chỉ như là những cái bóng chập chờn say mê đuổi bắt những trò hư ảo như tiền tài, địa vị, danh vọng, thế lực. Thật thế, tiểu sử của Đại sư Hám Sơn đã phản ảnh rõ nét cuộc đời tu hành của một tu sĩ Phật giáo trong hoàn cảnh chính trị nhiễu nhương lúc đó và mỗi biến chuyển trong cuộc đời tu hành của ngài là một bài học quan trọng, đáng để cho chư tăng cũng như quần chúng Phật tử đời sau suy ngẫm và học hỏi.
Bản phóng tác “ĐƯỜNG MÂY TRONG CÕI MỘNG” này được khởi công dịch từ bản tiếng Anh “A Buddhist Master In Dreamland” của Charles Luk Yu dịch từ cuốn “Hám Sơn Lão Nhân Tự Sự Niên Phổ”. Chúng tôi đã tham khảo thêm tình hình Phật giáo thời Minh qua những cuốn “A Buddhist Leader in Ming China, The Life and Thought of Han Shan Te-Ch’ing” của Sung Pen Hsu, “The Renewal of Buddhism in Ming China, A Historical Survey” của Kenneth Ch'en. Nhận thấy những bản dịch này vẫn chưa đầy đủ nên chúng tôi đã nhờ Đại Đức Thích Hằng Đạt tham cứu lại nguyên bản “Hám Sơn Đại Lão Sư Mộng Du Tập”, “Hám Sơn Lão Nhân Tự Sự Niên Phổ” để bổ túc thêm. Ngoài ra để giúp quý Phật tử muốn tìm hiểu thêm về những lời dạy bảo của ngài, Đại Đức Thích Hằng Đạt còn dịch thêm những bài giảng của Đại sư Hám Sơn ghi lại trong những tập “Hám Sơn Đại Sư Truyện” và “Hám Sơn Tự Truyện”. Những bài này được xếp vào phần thứ hai của quyển sách.
Trong việc dịch thuật một tác phẩm quan trọng như cuốn sách này, chắc chắn có nhiều sai sót, kính xin các bậc cao minh chỉ giáo và thứ lỗi cho. Nếu có được chút công đức nào thì xin hồi hướng cho tất cả mọi chúng sanh đồng thành Phật đạo.
Ngày 15 tháng 12 năm 1997
Thích Hằng Đạt
Nguyên Phong
Nếu xem xét kỹ người ta sẽ thấy Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương đã đưa Phật giáo lên địa vị quan trọng để duy trì và củng cố địa vị của mình trong hoàn cảnh lúc đầu mà thôi. Ông gia nhập Minh giáo để chống lại triều đình nhưng khi không tranh giành được ngôi thủ lãnh Minh giáo với Trần Hữu Lượng, ông đã kêu gọi hợp tác của quần chúng Phật giáo để chống lại phe nhóm Minh giáo của Trần Hữu Lượng. Nhờ thế ông dẹp tan nhóm này và trở nên lãnh tụ phong trào khởi nghĩa, sau đó ông lật đổ nhà Nguyên và sáng lập nên triều Minh.
Mặc dù nhà vua nhờ Phật giáo mà dựng nghiệp nhưng ông cũng sớm rõ tiềm lực hùng hậu của Phật giáo, nên chỉ vài năm sau ông chia rẽ Phật giáo ra nhiều tông phái riêng biệt và chỉ trọng đãi các vị tăng chuyên cúng tế, cầu nguyện theo các hình thức mê tín dị đoan của Đạo giáo mà thôi. Tuy vua cho xây cất nhiều chùa chiền nhưng lại biến nơi này thành những trung tam giáo dục và đào tạo các học giả quan lại cho triều đình. Xét như thế Phật giáo chẳng thể hưng thịnh như các nhà viết sử đã kết luận, trái lại dưới triều Minh, Phật giáo đã dần dần suy thoái thành một thứ tôn giáo đầy những mê tín đối với các tăng sĩ bại hoại không giữ giới luật, chẳng hiểu ý nghĩa xuất gia mà chỉ lo “hành nghề tăng sĩ”. Sử liệu ghi nhận trong những năm đầu nhà Minh mỗi năm có hàng chục vạn người được cấp phép hành nghề tăng sĩ nhưng trong cuốn “Hám Sơn Lão Nhân Tự Sự Niên Phổ” Đại sư Hám Sơn đã nhận xét: “Đa số tăng sĩ đều ăn mặc lòe loẹt, để tóc dài, ăn thịt, uống rượu, chẳng biết giới luật, chẳng hề tụng kinh hay tham thiền mà chỉ lo quyên tiền cúng dường và làm lễ nghi cầu đảo như các đạo sĩ”. Hiển nhiên, nếu không có sự hoằng pháp và chấn hưng Phật giáo của Đại sư Hám Sơn, Thiền sư Đạt Quán, Đại sư Liên Trì và Đai sư Ngẫu Ích thì không biết tình hình Phật giáo Trung Hoa sẽ suy đồi đến đâu?
Cuộc đời hoằng pháp của Đại sư Hám Sơn gắn liền với những biến cố chính trị cuối đời nhà Minh. Nó không chỉ đưa ra những chi tiết độc đáo về mặt sử liệu, mà còn nói rõ về thực trạng của Phật giáo lúc đó nữa. Công phu tu hành và hoằng pháp của Đại sư Hám Sơn đã được thị giả hầu cận ngài trong suốt ba mươi năm, là Pháp sư Phước Thiện, ghi lại thành cuốn Hám Sơn Lão nhân Tự sự Niên phổ vào năm 1662, khoảng một năm trước khi ngài nhập tịch. Tuy nhiên, quyển này vắn tắt, không đầy đủ chi tiết nên sau đó ít lâu, hai vị thị giả khác là thầy Phước Chân và thầy Thông Quýnh đã bổ túc thêm, rồi trao cho Lưu Khởi Tướng duyệt lại lời văn thành cuốn Hám Sơn Đại sư Mộng du tập. Theo lời thị giả Phước Chân, danh từ "mộng du" được sử dụng vì Đại sư Hám Sơn thường ví cuộc đời này như là "cõi mộng" mà trong đó chúng sinh chỉ như là những cái bóng chập chờn say mê đuổi bắt những trò hư ảo như tiền tài, địa vị, danh vọng, thế lực. Thật thế, tiểu sử của Đại sư Hám Sơn đã phản ảnh rõ nét cuộc đời tu hành của một tu sĩ Phật giáo trong hoàn cảnh chính trị nhiễu nhương lúc đó và mỗi biến chuyển trong cuộc đời tu hành của ngài là một bài học quan trọng, đáng để cho chư tăng cũng như quần chúng Phật tử đời sau suy ngẫm và học hỏi.
Bản phóng tác “ĐƯỜNG MÂY TRONG CÕI MỘNG” này được khởi công dịch từ bản tiếng Anh “A Buddhist Master In Dreamland” của Charles Luk Yu dịch từ cuốn “Hám Sơn Lão Nhân Tự Sự Niên Phổ”. Chúng tôi đã tham khảo thêm tình hình Phật giáo thời Minh qua những cuốn “A Buddhist Leader in Ming China, The Life and Thought of Han Shan Te-Ch’ing” của Sung Pen Hsu, “The Renewal of Buddhism in Ming China, A Historical Survey” của Kenneth Ch'en. Nhận thấy những bản dịch này vẫn chưa đầy đủ nên chúng tôi đã nhờ Đại Đức Thích Hằng Đạt tham cứu lại nguyên bản “Hám Sơn Đại Lão Sư Mộng Du Tập”, “Hám Sơn Lão Nhân Tự Sự Niên Phổ” để bổ túc thêm. Ngoài ra để giúp quý Phật tử muốn tìm hiểu thêm về những lời dạy bảo của ngài, Đại Đức Thích Hằng Đạt còn dịch thêm những bài giảng của Đại sư Hám Sơn ghi lại trong những tập “Hám Sơn Đại Sư Truyện” và “Hám Sơn Tự Truyện”. Những bài này được xếp vào phần thứ hai của quyển sách.
Trong việc dịch thuật một tác phẩm quan trọng như cuốn sách này, chắc chắn có nhiều sai sót, kính xin các bậc cao minh chỉ giáo và thứ lỗi cho. Nếu có được chút công đức nào thì xin hồi hướng cho tất cả mọi chúng sanh đồng thành Phật đạo.
Ngày 15 tháng 12 năm 1997
Thích Hằng Đạt
Nguyên Phong
